Lækkum útblæstri á morgun og græðum feitt !

Það gefur  ákveðna von að hnattrænn hlýnun  sé núna rædd oftar, tekin alvarlegra en fyrr, lausnir rannsakaðar og að forseti Íslands sé í forsvari fyrir átaki í þessa veru.  Enda kominn tími til. Það var í rauninni nógu ljóst  þegar fyrir 20 árum síðan að það þyrfti að grípa í taumanna. Gróðurhúsaáhrifin eru ekkert grín.

Vissulega er ennþá rík þörf  fyrir að halda áfram að rannsaka bæði  veðurfarslíkön, hvernig tegundir af skýjum, svifryki í háloftunum,  bráðnun jökla ásamt hafíss  virka á heildina.  Og við þurfum tæknilegar lausnir sem til dæmis tæki sem nýta orkuna betur, hreinni orkugjafar og orkuberar.  

En það er svo margt sem við getum framkvæmt nú þegar.  Það eru til margs konar lausnir sem við ekki þurfum að biða mörg ár eftir að verða tilbúnir til notkunar.  Það einfaldasta er að nýta tækin og tæknin sem við eigum þegar, skýnsamlegra.Til dæmis, eins og bent hefur verið á, þá mundi það spara lauslega eins mikið rafmagn og Belgar nota, ef Bandaríkjamenn mundi slökkva á sjónvörpin, en ekki láta þá standa í "stand by" yfir nóttu, og fram að kvöld.  Orkusparnaður er ódýrasti, fljótlegasti, einfaldasti og umhverfisvænsti mátin að bregðast við. Jafnvel orkusparnaður með hjálp fjárfestinga í skilvirkari tækni, borgar sig oftast upp á frekar skömmum tíma.  Á Íslandi er orkan sem við notum í húsunum og að hluta til í iðnaði, tiltölulega hrein.  Þannig mætti segja að ekki  sé  svo mikið að spara hér, varðandi bein mengun, en annað gildir um samgöngurnar.

Eftirfarandi atriði mæla með aukin notkun reiðhjóla og tveimur jafnflötum, í bland við almenningssamgöngum.  Breytt ferðamunstur bjarga ekki heiminn, en geta minnkað gróðurhúsaáhrif athafna okkar verulega.   Þar að auki eru svo margar jákvæðar "hliðarverkanir" :

- Í loftslagsverkefni Landverndar var sú niðurstaða fenginn að hjólreiðar, ganga og almenningssamgöngur væri líklegir til að skila jafn mikið í hreinni minnkun útblæstri gróðurhúsalofttegunda og vetnisverkefnið á næstu 25 árin.  Ég tel það vera vanmat á hjólreiðar, en þessi niðurstaða sýnir að þetta ætti að taka alvarlega jafnvel þótt auknar hjólreiðar, ganga og strætónotkunar verði seint útflutningsvara. Hitt er annað mál, að það mundi styðja ferðaiðnaðinn, sem líka skaffar gjaldeyri.    (Spyrjið mig ef þetta er óljóst )

- Það er búið að finna upp hjólið, og tæknin hefur verið bætt töluvert undanfarin ár, varðandi þægindi og notkunarsvið reiðhjóla.  Á meðan við biðum eftir tækninýjungar á bílum, er hægt að nota það ökutæki sem nýtir orkuna best allra, sem sagt reiðhjólið.

- Jafnvel þótt bílar verða þróaðir sem bara skila vatnsgufa sem útblæstri, mun framleiðslan  á bílnum áfram menga töluvert. Yfir líftíma bíls er töluverður hluti af mengunina tengd framleiðslu og förgun.  Svo getur svo sem verið að þessi nýi vetnistækni og aðrar tæknilegar lausnir feli í sér vandamál sem við sjáum ekki enn fyrir. Sumir hafa velt vöngum yfir áhrif þess á háloftunum þegar fari að leka út mikið af vetni. 

- Flestar ferðir í þéttbýli eru frekar stuttar. Í Reykjavík hefur verið reiknað út af verkfræðistofunni Hönnun, að meðallengd ferða er um 3 km.

- Ferðir að lengd 3 km  eru nógu stuttar til þess að  að margir geta labbað eða hjólað vegalengdin. Margir sem  hafa tekið þátt í "Hjólað í vinnuna", og jafnvel þeir sem hafa hjólað hringinn í kringum landið í góðgerðarskyni, segja "Þetta var nú miklu minna mál en ég hélt".  Og venjuleg útivistarföt duga vel í flestum tilvikum til hjólreiða, þegar er rok  og rigning.

- Í stuttum ferðum menga bílar meira -  köld bílvél mengar margfalt meira en heit vél, og eyðir meira.

- Samkvæmt alþjóða heilbrigðisstofnun og Lýðheilsustöð þurfa menn að hreyfa sér daglega til að fyrirbyggja heilsutjóni.  Mælt er með því að menn hreyfa sér 30 mínútum í hóflegri hreyfingu, samtals yfir daginn. Hjólreiðar til samganga eru  metnar  til að vera meðal allra besta kosti í heilsurækt sem völ er á.  

- Talað er um aukandi útgjöld í heilsugeiranum. Fyrirbyggjandi, dagleg og hófleg heilsurækt er besta leiðin til að spara í heilsukerfinu. Fjölda rannsókna  benda til þess að þeir sem hjóla daglega lifa 7 til 10 árum lengur og lifa heilbrigðara lifi. Þeir spara samfélaginu að minnstu kosti  100.000 ISK á ári, aðallega vegna útgjalda í heilsugeiranum, en líka vegna fækkunar veikindadaga. 

- Ef fleiri labba og hjóla, batnar umferðaröryggi.  Hvort viltu verða fyrir - hjólreiðamann eða Hummer ?  Alþjóðlegir rannsóknir benda líka til þess að fyrir hjólreiðamenn í umferðinni  er hættan   mun minni en hefur verið talið, jafnvel minna en hættan tengd því að vera á bíl í sumum löndum, og ég er ekki bara að tala um Danmörk eða Holland.  

- Hjólreiðamen og gangandi ekki eins hætt af mengun bíla og bílstjórar og farþegar.  Sumir  setja fyrir sér að nota sjálfbærar samgöngur því þeir halda að mengunin sé svo mikill. Mælingar sýna að mengun í bílum sé oft meiri en í loftinu sem gangandi og hjólandi draga að sér, enda er loftinntakið nálægt útblæstri bíla á undan.

- Fyrst kostir aukinnar hjólreiðar og göngu til samganga eru svo miklar væri kjörið fyrir stjórnvöld að sýna að þeim er alvara í því að hvetja þá sem vilja, til dáða.  Hér stórvanta ennþá þægilegar  og öruggar tengingar á milli nágrannasveitafélaga og bæjarhluta, aðstæður á vinnustöðum, jafnrétti í bílastyrkjum, skattamálum og margt fleira. Athugun í Noregi syndi að framkvæmdir fyrir gangandi og hjólandi mundi  borga  sér allt að fjórtánfalt miðað við kostnað. 

- Ekki geta allir labbað eða hjólað, það er visst.  En ef aðgengi til samgangna og hvatningur eru til staðar, sýna dæmin frá til dæmis Oulu í norður-Finnlandi og Þrándheimi í Noregi að mun fleiri geta og vilja en menn hafa haldið.  Í Þrándheimi eru kaldari vetur og brattari brekkur en á höfuðborgarsvæðinu hér, en 12% ferða eru farnar á reiðhjóli.  Í Oulu er mun kaldari en hér á veturna  og ansi vindasamt, en hlutdeild hjólandi er 25% yfir árinu, og minnkar bara í um þriðjung um hávetur miðað við sumrin, enda eru þeir duglegir að ryðja snjó vel og snemma, og sýna í verki að hjólreiðar eiga virðingu og aðgengi skilið, ekkert síður en aðrar ferðamátar. Í Reykjavík eru ekki til tölur fyrir hlutdeild hjólreiða á sumri til, en seint í fyrra haust mældist hjólreiðar til að vera 2,6% ferða, en  1%  um hávetur árið 2002.  Hjólreiðar alein eru því á svípuðu róli og strætó, en töluvert fleiri ferðir eru farnir labbandi en á strætó. Tækifærin á höfuðborgarsvæðinu og í mörgum þéttbýliskjörnum ættu að vera mjög góð til að auka hjólreiðar í um 10-15% því hér eru svo stórt hlutfall ferða stuttir.

- Það er að verða æ ljósara að landsvæði  sé takmörkuð auðlind, ekki síst í kjörnunum á höfuðborgarsvæðinu.  Það er kominn tími til að þeir sem nota bílastæðin borgi eitthvað af kostnaðinn sem er bundinn í bílastæðum.  Sagt er að eitt venjulegt bílastæði í Reykjavík kosti 2-3 milljónir.  Menn segja gjarnan að bílaeigendur borga svo miklu meira en það sem vegirnir kosta. Þá gleymist oft að reikna inn umferðarlöggæslu, kostnað lands sem er lagt undir vegi, kostnaður sem hlýst af umferðarslysum og kostnaður sem hlýst af mengunar.  WHO hafa reiknað út að í borgum Evrópu deyja fleiri af völdum mengunar bíla en af völdum umferðarslysa.  Og fleiri deyja þegar í hinum vestrænum heimi, af sjúkdómum  sem tengjast beint hreyfingarleysis,  en af þessum fyrrgreindum tveimur þáttum til saman.  Þá vanta enn fleiri atriði í kostnaðargreiningu aukinnar umferðar, svo sem mengun og auðlindaeyðsla í öðrum hlutum lífshlaups bíls, en ég læt þessi upptalning duga hér.

- Bílastæðin eru dæmi um hvernig samkeppnisstaða bíla og sjálfbærum samgöngum hafi verið skekkt. Annað dæmi eru bílastyrkir.  Óslóarborg er núna farinn að borga starfsmönnum jafn mikið á kílómeter ef þeir fara á fund á reiðhjóli og ef þeir fara á bíl, miðað við  hóflegir vegalengdir (0,5-5 km ?). Fleiri borgir og  þjóðkirkjan  í vestur-Noregi gera eins eða betur. Mörg bresk og bandarísk fyrirtæki hafa byrjað að rukka fyrir bílastæði en styrkja annarra ferðamáta, út frá  hagkvæmnissjónarmiðum. Stundum er rukkað fyri bílastæði, en fólk fær sömu upphæð á launaseðlinum og geta sjálfir kosið. Margir kjósa að eyða ekki í bílastæði, og þá þurfa fyrirtækin ekki að byggja eða leiga rándýr viðbótarstæði. Á Bretlandi nýta fjölmörg fyrirtæki sér skattareglur sem gerir það enn arðbærara að leiga starfsmönnum reiðhjól á kostakjörum, og svo  "gefa" starfsmönnum hjólin nokkur ár seinna

- Ef fleiri hjóla og ganga, skapast vingjarnlegri borg,  þéttbýli og land. Þar að auki mundi líklega  rýmdin á vegunum batna. Og umferðin mundi líklega hægja á sér, sem mundi enn draga úr mengun, hávaða, óöryggistilfinningu og slysum. Í Óðinsvéum var gert hjólreiðaátak, men jákvæðum aðgerðum og uppákomum yfir fjögur ár, sem er stuttur tími.  Hjólreiðar jókst um 20%, umferðarslysum fækkuðu um 20% og  35 miljónir danskar spöruðust í heilbrigðiskerfinu.

E.S

Að lokum : Sorry for my bad Icelandic. Leiðrétingar og skammarbréf eru velkomin.

E.S2 Sjá líka grein mína um lauslega sama efni í Morgunblaðinu  Þriðjudaginn 4. janúar, 2005,  Bílaflotinn og umhverfið.

Hér er svo tengill í skýrslu um mögulegar aðgerðir til að minnka útblæstri frá einkabílum unnin sem hluti af loftslagsverkefni Landverndar : "Aðgerðir til að draga úr losun frá bílum. "  http://www.landvernd.is/myndir/BilarOkt2005.pdf

 

 

Samráðsþing um loftslagsbreytingar hefst í Reykjavík á morgun