Vélknúin ökutæki orsök 100% banaslysa í umferðinni

Það er kannski ekki fréttnæmt því allir vita það, en oft gleymist þetta samt, þegar horft er til forvarna í umferðinni. Í hvert skipti sem einhver drepist í umferðinni er vélknúið ökutæki aðal-orsakavaldur og það sem segir til um lokaúrslit.

Það er ótrúlega algengt að beint eða óbeint sé verið að klína ábyrgð á gangandi vegfarendum eða aðstæður á slysstað þegar fjallað er um árekstrar gangandi og akandi.  

Að öllu jöfnu er líka minna verið að fjalla um orsök þegar gangandi er keyrður niður, og það er hreinlega eins og gangandi sé minna virði en akandi. 

Á vissan hátt ætti þetta að vera öfugt.  Stór og sterkur bíll drepur varnalausan einstakling sem ekki gerir neinum mein, heldur ýtir undir heilbrigði og umhverfi með sitt val á samgöngumáta. 

"Victim blaming" er þetta stundum kallað á ensku.

Þó að enginn hefur dáið á reiðhjóli í umferðinni undanfarin ár,  þá   er sama munstur mjög skýrt í umfjöllunin þegar bílar keyra niður hjólreiðamenn.  Mest er talað um hvað hjólreiðamaðurinn hafi hugsanlega gert af sér, en ekki sagt frá því hvernig  ökumaðurinn hafi ( í mörgum tilfellum )  klárlega ekið og geyst miðað við aðstæður, verið undir áhrifum áfengis,  fíkniefna eða syfju.  

Þessi stöðugi bjögun á sannleikanum jaðrar við  réttindabrot.  Og  þá er ég kannski að draga úr þessu ef eitthvað.

Í speglinum fyrir nokkru var spurt hvernig við getum látið umferðarmannfornir viðgangast. Þetta er spurning sem við þurfum að spyrja oftar.  En að tala um slysalaus sýn  er  mikill blekking. Og sérstaklega þegar aftur er vegið að fornarlömbin, í þeirri herferð,  þeim girt af og sögð að verja sig, passa sig,  miklu, miklu frekar en að lækka hraða verulega og refsa þeim sem gerast brotlegir í ríkari mæli, gera ökutæki upptæk miklu fyrr, og þess háttar. 

Hraðakstur algengast orsök banaslysa

Hagsmunaárekstur og hugsanlega skort á faglegum grunni

Augljósa vandinn með að einkageirinn taki við verkefni á þessu sviði frá Lýðheilsustöð  er að sjálfsögðu hætta á hagsmunagæslu og hagsmunaárekstrar.

Ekki minnkar hættan þegar talað er um að Sjóvá taki við heilt svið sem Lýðheilsustöð núna vinna. Þá er mikill hætta á að þekkingaruppbygging á heilu sviði mætti afgangi hjá Lýðheilsustöð.

Ég hef eitt mjög skýrt dæmi, einmitt á sviði forvarna, sem ég hugsa til  skelfingar. Gott starf hefði farið forgörðum  ef Forvarnarhúsið, sem er hluti af Sjóvá,  hefðu verið með slysavarnir og ekkert eftir af þeim hjá Lýðheilsustöð. 

Þegar samtök tryggingafélaga þrýstu á um að lög yrði sett um að banna líka fullorðnum að hjóla án hjálms, var það mögulega í góðri trú. En þegar fulltrúi þeirra í Umferðarráði var spurður um hagsmunaárekstri neitaði hann að svara.  Spurt var hvort  það gæti hugsast að útborganir til fornarlama á hjóli gætu minnkað ef þeir væru án hjálms í slysi eftir að nýjar reglur kæmu til.

Sem sagt

1. stórar líkur á hagsmunaárekstri þarna. 

Og þetta er staðfest í fregnum úr breskum dómstólum, þar sem tryggingafélög reyna þetta trekk í trekk, jafnvel þrátt fyrir því að engin svoleiðis lög sé þar  í landi.  Hingað til hefur fagmaður á sviðinu tekist að sannfæra dómstóla um að rökin fyrir því að hjálmurinn hefði gert bragabót sé á brauðfótum, auk þess sem kannski er bent á það augljósa varðandi hver er "veiki"  aðilinn og hver sannarlega veldur tjóni, en það er bílstjórinn, í krafti stærðar og hraða ökutækis. 

2. slæm reynsla þegsarkemur að hlutlæg athugun og heildarsýn 

Ennfremur kom fram í hjálmamálinu  að viljinn til að horfa hlutlægt á rökin séu takmörkuð hjá Herdísi. sem var álitin vera einhverskonar sérfræðingur hér á landi varðandi hjálma.  Herdís gat að vísu vitnað í fáeinar  skýrslur sem lita vel út fyrir hennar málstað, en hafa fengið mjög harða dóma í rítryndum læknatímaritum  varðandi aðferðafræði og þröngsýni.  Þegar ég sendi tilvitnanir í gagnrýnina, og krækjur í aðrar skýrslur, 

Ég leitaði hins vegar til Lýðheilsustöðvar og Transportøkonomisk institutt í Noregi og mætti allt annað viðhorf á báðum stöðum.  Báðir þessar aðilar sáu að málið sé alls ekki svo einfalt að "hjálminn bjargar" og að það væri mikill kostur að banna fólki að hjóla án hjálms.

Ef það hefði ekki verið fyrir því að starfmaður Lýðheilsustöðvar væri til í að leggja sér fram og kynna sér málið, hefði þessar reglur verið breyttar í dag, og eflingu hjólreiða hefðu beðið miklum hnekki.

Því ráðuneytið  hefur lítið fyrir því að kynna sér rök hjólreiðamanna, almennt.  Og sérstaklega ef hægt er að túlka málflutninginn sem þrönga hagsmunabarátta og jafnvel misskilin.  Nei, þá er auðveldara að trúa bara að Forvarnarhúsið og Landlæknir hljóta að vita best.  En vegna þess að aðili frá Lýðheilsustöð mætti í ráðuneytið og staðfesti að mikill ágreiningur  sé meðal vísindamanna um þetta, þá var hætt við.  Því miður án skýringar, og því miður án þess að hvorki Umferðarráð né Landssamtök hjólreiðamanna voru greint frá niðurstöðinni.  

 

Nú má auðvitað sjá fyrir sér að Lýðheilsustöð  væri eftirlitsstofnun sem gæti sett spurningamerki við faglegum grunni sem einkaaðilana  styðja sér við, og hagsmunaárekstrum í starfinu. Þá gæti komið upp einhverskonar jákvæð togstreita, en ég á erfitt með að sjá að  hægt væri að treysta á því að svo mundi gerast. 

Deilt um einkavædda lýðheilsu