Umhverfisráðherra til fyrirmyndar ! Hjálmar ofmetnir

Um daginn var frétt í mörgum fjölmiðlum og  mikið bloggað um að Svandís Svavarsdóttir umhverfisráðherra hefði verið að hjóla til að komast á milli Alþingis og ráðuneytisins og fengið kúlu á höfuðið. 

Þetta með "slysið" telst nú varla mjög fréttnæmt mundi ég segja.  Aðalmálið finnst mér vera að ráðherrann hjólar  til samgangna og ætlar að halda þessu áfram. Flott hjá Svandísi að ganga fyrir með góðu fordæmi og vera umhverfisvænn og stunda heilbrigðar, skilvirkar og huggulegar samgöngur.
Hefðu fleiri þjóðþekktir menn og aðrir í áhrifastöðum hjólað þá hefði það sennilega breytt viðhorfið til hjólreiða.  Breytt viðhorf hefði þýtt að fleiri mundu hjóla og að aðgengi til hjólreiða mundi batna.  Eins og ég hef margoft rakið áður með tilvitnanir í vísindaskýrslum og tölum frá Alþjóða heilbrigðismálastofnunina, svo dæmi séu tekin þá væri það mikill framför, og þá sérstaklega  í umferðar-, heilbrigðis-, umhverfis- og  fjarhagsmálum.

Meiðslin sem Svandís hlaut voru nú ekki stórvægileg að manni skilst.  Daglega eða oftar er sennilega einhver bílstjóri, gangandi eða skokkandi ( hjólandi þess vegna )  á landinu  sem fær svipað "alvarleg" meiðsl.

En dagblöðin og fjölmiðlar almennt eru að færa sér í átt að Séð og heyrt.  Það er fræga fólkið  og það er það sem er skondið eða helst sem hentar til að hneykslast yfir sem er fjallað um. Umfjöllun byggða á þekkingu um umferðarmál sést varla.    Það er ekki skrýtið þótt Svandís hafi ákveðið að héðan í frá ætli hún að vera með hjálm, en ákvörðunin byggir klárlega á röngum forsendum. 

Það er búið að troða þessu með hjálmana svo mikið fram að varla komist  annað að þegar talað er um hjólreiðar og öryggi.  En auðvitað er  hið fyrsta sem beri að huga að,  það að læra tækni til að koma í veg fyrir slysin.   Þvínæst  verða enn betri í að beita þekkinguna.  Það kemur meðal annars þegar maður öðlast reynslu.  Erlendar rannsóknir benda til þess að reynslan sé mjög mikilvægur þáttur í öryggi hjólreiðamanna.  En hægt er að læra frá reyndari hjólreiðamönnum, og jafnvel setja í kerfi.  Á Íslandi er núna hægt að læra Hjólafærni, af hjólafærnileiðbeinendum sem hafa tekið þátt í  fimm daga námskeið sem var haldið í fyrra vor með Breskum kennara.

Í frétt Vísis.is  sem er ögn ítarlegra kemur fram : 

„Ég tók of skarpt í handbremsuna og steyptist á hausinn," segir Svandís sem var að beygja af Lindargötu niður í Skuggasundið til fundar við manneskju úti í umhverfisráðuneytinu.

Sem sagt það var orsök fyrir litla slysinu, og betra stilling á bremsuna og / eða betra færni hefði getað komið í veg fyrir að hún datt. 

Svo má nefna að umhverfið sem maður hjólar í bjóði stundum slysin heim.  Skurðir og kantar.   Bílstjórar og gangandi sem  ekki taka tillit eða ekki eru vakandi.  ( Já,  það getur vel átt við um hjólreiðamenn líka ).  Sumir stígar og gangstéttir ( sem sumir kjósa að hjóla á ) eru illa við haldnir.  Þarna er möl, skurðir, vinnutæki  og það eru blindhorn og allt of þröngt til að mætast og fleira í þeim dúr. 

Að hamra stöðugt á hjálmanotkun en ekki tala um annað, gerir það að verki að hin atriðin fá allt of litla athygli.  Eins og þetta sé ekki nóg,   þá bendir mjög margt til þess að hjálmar séu verulega ofmetnir.  Virkni þeirra er mun minni en okkur er látið halda.

Þeir sem hafa virkilega krufið  málið,  segja  að hjálmar hafa hvergi sannað sér í rannsókn á stærri hópa hjólreiðamana. Ekki einu sinni í löndum þar sem hjálmanotkun hafi aukist hratt.   Jú, hjálmar  geta komið í veg fyrir skráma.  En nei, það er ekki líklegt að nútíma hjólahjálmar hafa bjargað marga frá dauða eða örkuml.  Þeir eru vitlaust hannaðir, og vitlaust prófaðir, miðað við höfuðkúpuna og heilann og hvernig slysin eru.  Hönnunin gerir ekki ráð fyrir að verstu höfuðmeiðslin í umferðinni koma til vegna högg sem sem eru margfalt meiri en það sem svoleiðis hjálm geti þolað.  Enda eru hjálmar bara prófaðar með því að  mæla hröðun á gervihöfuð úr stáli þegar höggið kemur beint ofan á hjálminum.  Og bara við uþb 20 km hraða. Þetta samsvarar falli af minna en tveggja metra hæð.   En höggin í raunveruleikanum koma mjög oft á hliðunum. Og höfuðið er ekki stíft eins of stállíkanið, heldur sveiganegri og tekur þannig upp höggið.  Fleiri skýrslur benda þar að auki til þess að snúningskraftar á heilann séu þeir hættulegustu, ekki höggin.  Nútíma hjálmur getur sennilega aukið á snúningskraftinum við árekstra, miðað við bert höfuð. Hjálmurinn gerir höfuðið stærra, og getur "grípið" í yfirborð, sérstaklega ef yfirborðið hjálmsins sé ekki hart og slétt.

Ef hjálmurinn væri rétt stilltur hefði hann komið í veg fyrir kúluna hjá Svandísi, gefið að kúlan kom á stað sem hjálmurinn þekur.   En -  ekki er visst að áverkar á heilann, sem að manni skilst hafi verið engar eða afar litlar, hefðu verið minna með hjálm  samt.   Hver veit í alvöru ?   Kannski hefði komið til lítilsháttar heilahristing ?   Hjálmurinn hefði gert höfuðið stærri og þyngri og kannski meinað höfuðkúpuna um að nota sína vörn.   Akkúrat varðandi hugsanlega slæm áhrif af hjálmum í svona minniháttar slysum, get ég ekki beitt fyrir mér vísindaskýrslur, en varðandi hve lítill virkni þeirra sé, tölfræðilega,  jafnvel í  minniháttar slysum liggja fyrir töluvert af   gögnum, sem ekki syngja lof hjálmana.

Frauðplastið er hannað til að standast staðla sem nota stálhöfuð til að meta hvernig frauðplastið kremjist og dragi úr hröðun. Til að geta virkað sem best gegn höfuðmeiðslum hefði  frauðplast þurft að vera mun mýkri  en það sem nú tíðkast, því höfuðkúpan er mýkri en stál-höfuð.  En staðlar sem miða við stállíkön krefjast harðari frauðplasts.  Fræðingar sem skoðuðu  hjálma eftir slys sáu nánast engin dæmi um að frauðplastið hefði kramist saman eins og tilgátan segi að það ætti að gera. Sérfræðingar um hönnun hjálma segja ennfremur að ef hjálmur brotni, þá er það merki um að hjálmurinn hafi  ekki  sinnt hlutverki sínu. Reiðhjólahjálmar eru hannaðir til að draga úr vægum höggum með því að frauðplastið krumpist. Þegar frauðplastið brotnar,  þá er hjálmurinn ekki að draga neitt sérstaklega úr högginu.

Ég get vitnað í skýrslur í virtum vísindatímaritum, í skýrslur  Evrópusambandsins, í  nýlegri samantekt íhaldssama norskra sérfræðinga á vísindaniðurstöðum,   til þess að styðja mál mitt um að hjálmar séu yfirleitt ofmetnir. Úttekt á skýrslunni frá Seattle 1989 sem heldur fram 85% virkni í að draga úr höfuðmeiðslum,  sýnir að þessar rannsóknir voru meingallaðar. Höfundar skrifuðu nýja skýrslu þar sem sumt var leiðrétt og talan fyrir virkni  lækkuð, en nánast aldrei vitna hjálmaáróðursmenn í þeirri skýrslu. Hærri talan sem var dregin tilbaka er "skemmtilegri"  fyrir hjálmaáróðursmenn. ( Og svo ber að nefna að nýrri  skýrslan "haldi enn í" mörgum af göllunum, til dæmis með að bera saman epli og banana )

Bresk, norsk og frönsk yfirvöld og fleiri hafa hafnað tillögur um að setja hjálmaskylda á hjólreiðamenn, með þeim rökum meðal annars að vandinn sé ekki það mikill, ekki einu sinni miðað við hlutdeild hjólreiða í umferðinni, og að jákvæð heilsuáhrif hjólreiða og frelsi hjólreiðamanna vegi talsvert þyngra  en höfuðmeiðslin.   Hvað íslenskum yfirvöldum gekk til þegar tillagan um hjálmaskyldu á fullorðnum var hafnað,  er erfitt að vita, en visst er að þeir fengu rök með stuðningi í vísindaskýrslum viða að frá Landssamtökum hjólreiðamanna og fengju að tala við okkur.  Og ónefnd opinber stofnun gaf álít (hálf óopinbert ) um að hjálmaskylda ekki væri rétta skrefið.  Yfirferð á vísindagögnum hefði ekki sannfært um ágæti og nauðsýn hjálmanna.  En málsmeðferðin í kring um ákvörðunartöku var hulin í þoku.  Gaman væri að vita hvort vinnubrögðin sé gegnsærra undir núverandi ráðherra.  ( Ef maður glöggvar í gögnin sem Alþingið hafði þegar ráðherra var gefinn leyfi til að setja reglur um skyldunotkun á hlífðarhjálma, sér maður að þetta var mjög einhliða og ansi rýrt. )

Aðrir aðilar hafa meir að segja varað við áróðri fyrir hjálma.  Fyrir nokkrum árum var birt skýrslu  frá  European Conference of Transport Ministers (ECMT). Hún  fjallar meðal annars um að varlega beri  að fara í aðgerðum í umferðaröryggismálum sem kunna að draga úr hjólreiðum og göngu.  Aðgerðir sem gera það að verki að meira mál verði að ganga eða hjóla, svo sem að þurfa að fara upp í loftið eða undir jörðu eða taka á sér krók  til að þvera götu, eru dæmi um hindranir sem eru lagðar í vegi gangandi og hjólandi. Til dæmis í stað þess að lækka hraða bíla.  Í  þessari skýrslu ECMT segir að opinberir aðilar ættu ekki einu sinni að reka áróður fyrir reiðhjólahjálma.  Það er meir en nóg að  leyfa búðirnar sem selja þau að stunda svoleiðis. 

Ég er ekki mælast til þess að  fólk sem vill nota hjálm sleppi því.  En að hafa ofurtrú á hjálmana gerir það að verki hjá mörgum að þau taka meiri áhættu en ella.  Svo kölluð "risk compensation" hefur verið staðfest af vísindamönnum.  Og ofurtrúi á hjálmana í umferðaröryggisvinnunni, gerir það að verki að annað sem er miklu mikilvægari, svo sem færni hjólreiðamanna og hraða bíla gleymist.

Það slæma með hjálma, sérstaklega í ljósi þess að virkni þeirra sé svo lélegur,  er annars vegar misskilningurinn um að hjálmar séu lang-lang mikilvægasti málið  í  umferðaröryggi hjólreiðamanna.   Hins vegar er gefið fölsk skilaboð um að hjólreiðar séu sérstaklega hættuleg samgöngumáta.    En hversu margir  hafa dáið í umferðinni undanfarin tíu ár á  Íslandi , samkvæmt tölur  Umferðarstofu ?    Hátt í tvö hundruð í bílum.  Um tuttugu  gangandi.  Enginn á reiðhjóli.  

Umhverfisráðherra hlaut höfuðhögg

Athugasemdir

[Hjóla-Hrönn, 1.7.2009 kl. 11:49]

Áhugaverð færsla hjá þér.  Engin spurning að það er allt of mikið einblínt á hjálmanotkun í staðinn fyrir að ræða hvað er hægt að gera til að auka öryggi hjólreiðafólks.  Ég hef lent í nákvæmlega eins slysi og umhverfisráðherra.  Þurfti að nauðhemla og steyptist fram fyrir mig (fór eiginlega kollhnís).  Við þær aðstæður heldur maður fast í stýrið og lendir oftast á hausnum, nema maður nái að fara góðan hring og lendi á bakinu.  Ég var með hjálm sem brotnaði og rispaðist, hausinn slapp en handleggurinn brotnaði.  Kannski hefði ég ekki höfuðkúpubrotnað við fallið, erfitt að staðhæfa eftirá, en ég hefði pottþétt rispast illa ef ég hefði ekki verið með hjálminn.

Ástæðan hjá mér var sú að ég notaði mest bremsurnar að aftan og bremsupúðinn þar var orðinn lélegur, á meðan bremsupúðinn að framan negldi alveg fastur.  Ég hef alltaf passað mig á eftir þetta slys að hafa bremsupúðann að framan örlítið lausari og reynt að nota báðar bremsurnar álíka mikið til að slitið verði jafnt.  Hef ekki lent í sams konar slysi aftur, þó að ég sé pínu hjólaglanni og detti merkilega oft

Ég er svolítið hissa á að það skuli vera notaðir stálhausar við hjálmaprófanir.  Það á að vera hægt að búa til líkön sem herma nokkuð vel eftir mannshöfðinu.  Ætli það séu aldrei notuð lík við árekstrarprófanir?  Það þykir kannski ekki við hæfi.  Nema náttúrulega  fólk gefi líkama sinn til ákveðinna stofnana sem sjá um svoleiðis prófanir.  Ég myndi gjarnan vilja að minn aumi skrokkur kæmi að einhverjum notum þegar ég er öll, hvort hann er í heilu lagi eður ei þegar hann fer inn í brennsluofninn skiptir mig engu máli.