Óhollusta í Iðnríkjunum hefur gríðarleg áhrif á lífshætti í suðri.

Þetta að óhollar lífshættir  í Iðnríkjunum hafa gríðarleg áhrif á lífshætti í suðri er punktur sem er dregið fram í viðtali við sænska lýðheilsuprófessorin  Stigs Wall, sem veitti  Norrænu lýðheilsuverðlaunin 2006 móttöu.

Sem sagt, við berum ábyrgð á sjálfum okkar, við getum verið slæm eða góð fyrirmynd heima, og í samfélaginu, en hvernig okkar "sæluríki"  litur út  fyrir milljónir manna úti heim, skiptir líka máli.

Þungt lóð að bera fyrir einstaklingum, og ekki held ég að prófessorin ætlast til þess að einstaklingar beri.  En þetta er eitthvað sem leiðtogar og stjórnmálamenn þurfa  að spá í.  Getur allur heimurinn lífað eins og við, er okkar samfélag  góð fyrirmynd, eða mundi  stefna í oefni ef "þriðji heimurinn"  / suðrið  og austur evrópa þess vegna,  fylgja í okkar fotspor,  borða skyndibitafæði,  hreyfa sér allt of lítið -  dæmis  aka 2 kílómeter í MacDonals eða álíka til að fá sér kvöldmat  ?

 

Stig Wall fær norrænu lýðheilsuverðlaunin

Hljómar ekki mjög gáfulegt

Þessi ráðlegging er um það bil jafn gáfuleg þegar á heildina er litið og það hvetja menn til að drekka sautján bjóra á dag til að minnka likur á  krabbameini í blöðruhálskirtli. Sjá neðar.

Það segir sig sjálft  að það sé ekki eins heilsusamlegt að stunda heilsusamlega likamsrækt þegar mengun er mikill, og heitt í veðri , en  hvaðan kemur mengunin ?  Að miklu leyti úr bílunum. Nær væri því að biðja menn um að ekki nota bílinn, eða  aka hægar og mykri.   Og hver þolir mengunin best - þeir sem stunda nægilgea likamsrækt ( til dæmis hjóla í vinnuna) eða aðrir ?  Rannsóknir hafa þar fyrir utan sýnt að mengun er meiri inni bílum en í loftinu sem göngufólk og hjólafólk á leið til vinnu og skóla anda að sér.  (Sjá til dæmis "Cycling  the way ahead for towns and cities" sem finnst á netinu hjá ESB)
 

http://mbl.is/mm/frettir/frett.html?nid=1207178

Nýleg uppgötvun vísindamanna í Oregon í Bandaríkjunum ætti að hljóma sem ljúf tónlist í eyrum margra karlmanna: Svo virðist sem efni í bjór dragi úr hættunni á krabbameini í blöðruhálskirtli. Sú hefur að minnsta kosti orðið raunin í rannsóknastofutilraunum. Að vísu þyrfti maður að drekka um það bil sautján bjóra á dag til að þessara meintu áhrifa gæti.

Fólk varað við því að stunda líkamsrækt utandyra í Bretlandi vegna hita og mengunar

Lækkum útblæstri á morgun og græðum feitt !

Það gefur  ákveðna von að hnattrænn hlýnun  sé núna rædd oftar, tekin alvarlegra en fyrr, lausnir rannsakaðar og að forseti Íslands sé í forsvari fyrir átaki í þessa veru.  Enda kominn tími til. Það var í rauninni nógu ljóst  þegar fyrir 20 árum síðan að það þyrfti að grípa í taumanna. Gróðurhúsaáhrifin eru ekkert grín.

Vissulega er ennþá rík þörf  fyrir að halda áfram að rannsaka bæði  veðurfarslíkön, hvernig tegundir af skýjum, svifryki í háloftunum,  bráðnun jökla ásamt hafíss  virka á heildina.  Og við þurfum tæknilegar lausnir sem til dæmis tæki sem nýta orkuna betur, hreinni orkugjafar og orkuberar.  

En það er svo margt sem við getum framkvæmt nú þegar.  Það eru til margs konar lausnir sem við ekki þurfum að biða mörg ár eftir að verða tilbúnir til notkunar.  Það einfaldasta er að nýta tækin og tæknin sem við eigum þegar, skýnsamlegra.Til dæmis, eins og bent hefur verið á, þá mundi það spara lauslega eins mikið rafmagn og Belgar nota, ef Bandaríkjamenn mundi slökkva á sjónvörpin, en ekki láta þá standa í "stand by" yfir nóttu, og fram að kvöld.  Orkusparnaður er ódýrasti, fljótlegasti, einfaldasti og umhverfisvænsti mátin að bregðast við. Jafnvel orkusparnaður með hjálp fjárfestinga í skilvirkari tækni, borgar sig oftast upp á frekar skömmum tíma.  Á Íslandi er orkan sem við notum í húsunum og að hluta til í iðnaði, tiltölulega hrein.  Þannig mætti segja að ekki  sé  svo mikið að spara hér, varðandi bein mengun, en annað gildir um samgöngurnar.

Eftirfarandi atriði mæla með aukin notkun reiðhjóla og tveimur jafnflötum, í bland við almenningssamgöngum.  Breytt ferðamunstur bjarga ekki heiminn, en geta minnkað gróðurhúsaáhrif athafna okkar verulega.   Þar að auki eru svo margar jákvæðar "hliðarverkanir" :

- Í loftslagsverkefni Landverndar var sú niðurstaða fenginn að hjólreiðar, ganga og almenningssamgöngur væri líklegir til að skila jafn mikið í hreinni minnkun útblæstri gróðurhúsalofttegunda og vetnisverkefnið á næstu 25 árin.  Ég tel það vera vanmat á hjólreiðar, en þessi niðurstaða sýnir að þetta ætti að taka alvarlega jafnvel þótt auknar hjólreiðar, ganga og strætónotkunar verði seint útflutningsvara. Hitt er annað mál, að það mundi styðja ferðaiðnaðinn, sem líka skaffar gjaldeyri.    (Spyrjið mig ef þetta er óljóst )

- Það er búið að finna upp hjólið, og tæknin hefur verið bætt töluvert undanfarin ár, varðandi þægindi og notkunarsvið reiðhjóla.  Á meðan við biðum eftir tækninýjungar á bílum, er hægt að nota það ökutæki sem nýtir orkuna best allra, sem sagt reiðhjólið.

- Jafnvel þótt bílar verða þróaðir sem bara skila vatnsgufa sem útblæstri, mun framleiðslan  á bílnum áfram menga töluvert. Yfir líftíma bíls er töluverður hluti af mengunina tengd framleiðslu og förgun.  Svo getur svo sem verið að þessi nýi vetnistækni og aðrar tæknilegar lausnir feli í sér vandamál sem við sjáum ekki enn fyrir. Sumir hafa velt vöngum yfir áhrif þess á háloftunum þegar fari að leka út mikið af vetni. 

- Flestar ferðir í þéttbýli eru frekar stuttar. Í Reykjavík hefur verið reiknað út af verkfræðistofunni Hönnun, að meðallengd ferða er um 3 km.

- Ferðir að lengd 3 km  eru nógu stuttar til þess að  að margir geta labbað eða hjólað vegalengdin. Margir sem  hafa tekið þátt í "Hjólað í vinnuna", og jafnvel þeir sem hafa hjólað hringinn í kringum landið í góðgerðarskyni, segja "Þetta var nú miklu minna mál en ég hélt".  Og venjuleg útivistarföt duga vel í flestum tilvikum til hjólreiða, þegar er rok  og rigning.

- Í stuttum ferðum menga bílar meira -  köld bílvél mengar margfalt meira en heit vél, og eyðir meira.

- Samkvæmt alþjóða heilbrigðisstofnun og Lýðheilsustöð þurfa menn að hreyfa sér daglega til að fyrirbyggja heilsutjóni.  Mælt er með því að menn hreyfa sér 30 mínútum í hóflegri hreyfingu, samtals yfir daginn. Hjólreiðar til samganga eru  metnar  til að vera meðal allra besta kosti í heilsurækt sem völ er á.  

- Talað er um aukandi útgjöld í heilsugeiranum. Fyrirbyggjandi, dagleg og hófleg heilsurækt er besta leiðin til að spara í heilsukerfinu. Fjölda rannsókna  benda til þess að þeir sem hjóla daglega lifa 7 til 10 árum lengur og lifa heilbrigðara lifi. Þeir spara samfélaginu að minnstu kosti  100.000 ISK á ári, aðallega vegna útgjalda í heilsugeiranum, en líka vegna fækkunar veikindadaga. 

- Ef fleiri labba og hjóla, batnar umferðaröryggi.  Hvort viltu verða fyrir - hjólreiðamann eða Hummer ?  Alþjóðlegir rannsóknir benda líka til þess að fyrir hjólreiðamenn í umferðinni  er hættan   mun minni en hefur verið talið, jafnvel minna en hættan tengd því að vera á bíl í sumum löndum, og ég er ekki bara að tala um Danmörk eða Holland.  

- Hjólreiðamen og gangandi ekki eins hætt af mengun bíla og bílstjórar og farþegar.  Sumir  setja fyrir sér að nota sjálfbærar samgöngur því þeir halda að mengunin sé svo mikill. Mælingar sýna að mengun í bílum sé oft meiri en í loftinu sem gangandi og hjólandi draga að sér, enda er loftinntakið nálægt útblæstri bíla á undan.

- Fyrst kostir aukinnar hjólreiðar og göngu til samganga eru svo miklar væri kjörið fyrir stjórnvöld að sýna að þeim er alvara í því að hvetja þá sem vilja, til dáða.  Hér stórvanta ennþá þægilegar  og öruggar tengingar á milli nágrannasveitafélaga og bæjarhluta, aðstæður á vinnustöðum, jafnrétti í bílastyrkjum, skattamálum og margt fleira. Athugun í Noregi syndi að framkvæmdir fyrir gangandi og hjólandi mundi  borga  sér allt að fjórtánfalt miðað við kostnað. 

- Ekki geta allir labbað eða hjólað, það er visst.  En ef aðgengi til samgangna og hvatningur eru til staðar, sýna dæmin frá til dæmis Oulu í norður-Finnlandi og Þrándheimi í Noregi að mun fleiri geta og vilja en menn hafa haldið.  Í Þrándheimi eru kaldari vetur og brattari brekkur en á höfuðborgarsvæðinu hér, en 12% ferða eru farnar á reiðhjóli.  Í Oulu er mun kaldari en hér á veturna  og ansi vindasamt, en hlutdeild hjólandi er 25% yfir árinu, og minnkar bara í um þriðjung um hávetur miðað við sumrin, enda eru þeir duglegir að ryðja snjó vel og snemma, og sýna í verki að hjólreiðar eiga virðingu og aðgengi skilið, ekkert síður en aðrar ferðamátar. Í Reykjavík eru ekki til tölur fyrir hlutdeild hjólreiða á sumri til, en seint í fyrra haust mældist hjólreiðar til að vera 2,6% ferða, en  1%  um hávetur árið 2002.  Hjólreiðar alein eru því á svípuðu róli og strætó, en töluvert fleiri ferðir eru farnir labbandi en á strætó. Tækifærin á höfuðborgarsvæðinu og í mörgum þéttbýliskjörnum ættu að vera mjög góð til að auka hjólreiðar í um 10-15% því hér eru svo stórt hlutfall ferða stuttir.

- Það er að verða æ ljósara að landsvæði  sé takmörkuð auðlind, ekki síst í kjörnunum á höfuðborgarsvæðinu.  Það er kominn tími til að þeir sem nota bílastæðin borgi eitthvað af kostnaðinn sem er bundinn í bílastæðum.  Sagt er að eitt venjulegt bílastæði í Reykjavík kosti 2-3 milljónir.  Menn segja gjarnan að bílaeigendur borga svo miklu meira en það sem vegirnir kosta. Þá gleymist oft að reikna inn umferðarlöggæslu, kostnað lands sem er lagt undir vegi, kostnaður sem hlýst af umferðarslysum og kostnaður sem hlýst af mengunar.  WHO hafa reiknað út að í borgum Evrópu deyja fleiri af völdum mengunar bíla en af völdum umferðarslysa.  Og fleiri deyja þegar í hinum vestrænum heimi, af sjúkdómum  sem tengjast beint hreyfingarleysis,  en af þessum fyrrgreindum tveimur þáttum til saman.  Þá vanta enn fleiri atriði í kostnaðargreiningu aukinnar umferðar, svo sem mengun og auðlindaeyðsla í öðrum hlutum lífshlaups bíls, en ég læt þessi upptalning duga hér.

- Bílastæðin eru dæmi um hvernig samkeppnisstaða bíla og sjálfbærum samgöngum hafi verið skekkt. Annað dæmi eru bílastyrkir.  Óslóarborg er núna farinn að borga starfsmönnum jafn mikið á kílómeter ef þeir fara á fund á reiðhjóli og ef þeir fara á bíl, miðað við  hóflegir vegalengdir (0,5-5 km ?). Fleiri borgir og  þjóðkirkjan  í vestur-Noregi gera eins eða betur. Mörg bresk og bandarísk fyrirtæki hafa byrjað að rukka fyrir bílastæði en styrkja annarra ferðamáta, út frá  hagkvæmnissjónarmiðum. Stundum er rukkað fyri bílastæði, en fólk fær sömu upphæð á launaseðlinum og geta sjálfir kosið. Margir kjósa að eyða ekki í bílastæði, og þá þurfa fyrirtækin ekki að byggja eða leiga rándýr viðbótarstæði. Á Bretlandi nýta fjölmörg fyrirtæki sér skattareglur sem gerir það enn arðbærara að leiga starfsmönnum reiðhjól á kostakjörum, og svo  "gefa" starfsmönnum hjólin nokkur ár seinna

- Ef fleiri hjóla og ganga, skapast vingjarnlegri borg,  þéttbýli og land. Þar að auki mundi líklega  rýmdin á vegunum batna. Og umferðin mundi líklega hægja á sér, sem mundi enn draga úr mengun, hávaða, óöryggistilfinningu og slysum. Í Óðinsvéum var gert hjólreiðaátak, men jákvæðum aðgerðum og uppákomum yfir fjögur ár, sem er stuttur tími.  Hjólreiðar jókst um 20%, umferðarslysum fækkuðu um 20% og  35 miljónir danskar spöruðust í heilbrigðiskerfinu.

E.S

Að lokum : Sorry for my bad Icelandic. Leiðrétingar og skammarbréf eru velkomin.

E.S2 Sjá líka grein mína um lauslega sama efni í Morgunblaðinu  Þriðjudaginn 4. janúar, 2005,  Bílaflotinn og umhverfið.

Hér er svo tengill í skýrslu um mögulegar aðgerðir til að minnka útblæstri frá einkabílum unnin sem hluti af loftslagsverkefni Landverndar : "Aðgerðir til að draga úr losun frá bílum. "  http://www.landvernd.is/myndir/BilarOkt2005.pdf

 

 

Samráðsþing um loftslagsbreytingar hefst í Reykjavík á morgun

Taka lífeyrissjóðir mið af síðfræði í fjárfestingum

Það að norski olíusjóðurinn sé að draga sér út úr fyrirtæki sem eru álitin haga sér illa í mannréttinda- og umhverfismálum er lofsvert. ( AFP/mbl 6.júni 2006: Norska ríkið selur hlut sinn í Wal-Mart af siðferðisástæðum )

Olíusjóðurinn norski og lífeyrissparnaður íslendinga hefur stundum verið borin saman.

Hvernig ætli afstaða íslenska lífeyrissjóða sé varðandi að athuga síðfræði fyrirtækja sem þeir fjárfesta í ?

Norska ríkið selur hlut sinn í Wal-Mart af siðferðisástæðum

Landgræðsla er jákvætt en of einhæft sem eina gróðurhúsalausnin.

Égtrúi því að það ætti að stemma stigu við gróðureyðingu hérlendis. Kannski ekki síst þar sem lónið við Kárahnúkar verði ?

Í dag var sagt frá umhverfisframlag Alcoa í fréttum, en manni heyrðist að þetta væri mest eins og að pissa í hafið. Af hverju setja þeir ekki peninginn í að reyna að hemla gróðureyðinginn sem uppblástur úr Hálslóni mun valda ? Kannski gróðursetja viðir í 30 metra belti í kringjum lóninu ? Þetta þyrfti að vinna með sérfræðinga og yfirvöld, að sjálfsögðu.

Í greininni sem vitnað er í hér fyri neðan er enn og aftur kominn töfralausn, svokallað "technological fix" sem eigi að leysa vandann með útblástur gróðurhúslofttegunda. Þannig er það allavega framsett. Og sagt er að þar með verði Ísland að fyrirmynd annarra ríkja. En ef litið er á þessar tæknilausnir sem "það sem mun færa okkur í fremstu röð" og einblint er á þeim, er nokkuð visst að þær verði að einhverskonar kodda til að hvíla sig á gagnvart öðrum og nauðsýnlegum aðgerðum.  Aðalvöxturinn í úblástur gróðurhúsalofttegunda er frá stóriðju, einkabílum, flugferðum og landflutningum. Skipaflotinn er mikilvægur líka. Ísland getur ekki verið fyrirmynd varðandi GHL, ef ekki er horft á heildarmyndina. Það þyrfti að gera svipað góða hluti hér og annarsstaðar í samgöngum og flutningum, _auk_ þess að gera skúrk í landgræðslu. Mögulega líka vinna með vetnislausnir, þó maður hefur vissa efasemdir þar varðandi nýtni. Mögulega getur heppnast að binda koltvísýringi  í berggrunni, eins og Wallace Broecker lagði til í fyrirlestri í Háskólanum í vetur.

Hjólreiðar eru mínar ær og kýr og ekki af ástæðulausu. Þegar markmið Reykjavíkurborgar verður að veruleika og 6% ferðar eru farnar á reiðhjólum, og svípað hlufall labbar, með tilheyrandi fækkun bílferða, þá hefur það ekki bara jákvæð áhrif varðandi útblæstri. Hjóreiðamenn hafa jákvæða áhrif  á  þjóðarhag, ekki síst vegna batnandi heilsu.   dr. Carlos Dora, frá aðalskrifstofum WHO í Geneve, staðfestir og undirstrikar þessu. Dora hélt fyrirlestur á ráðstefnu Lýðheilsustöðvar og fleirra 11.maí og Svavar K. Kristinsson vitnar í hann í Mogganum í dag, 15.maí 2006 :

 

Hagkvæmar fyrir samfélagið

Auknar hjólreiðar létta á umferðarþunga, draga úr offitu og fækka slysum

 

Ekki óhugsandi útópía að Ísland verði fyrirmynd í loftslangsverndun

Kominn tími til - eða hvað ?

Væri ekki  gáfulegt  að gera skúrk í að taka þá sem hjóla hratt og gera hjólin upptæk, enda mikið vandamál, allstaðar sem hjólreiðamenn eru á ferð ?  Það eru örugglega einhverjir sem geta staðfest að það sé vandamál hérlendis, til dæmis á  göngu- og hjólreiðastígum ?

Eða væri líklegra til árangurs varðandi að vernda mannslífum að gera svípað og stefnt er að varðandi hjólreiðamenn í Stokkhólmi gagnvart ökufanta á öflugum bílum hér á landi ?  Sem sagt leggja hald á bílana ? Það kæmi kannski í veg fyrir að einn og sami maðurinn geti ekið á ofsahraða 10 sinnum á stuttum tíma ?  Líklega hefur hann og aðrir ekið á ofsahraða mun oftar, án þess að lögreglan hafi náð að mæla þá 

Það er stundum gott að reyna að sjá hluti í samhengi. Er ekki mun meiri aðkallandi að gera eitthvað við þá ( við allir nánast) sem aka of hratt á bílunum, og getum valdið mun meiri skaði en hjólreiðamenn geta ?

Það þyðir ekki að ég sé hlynntur því að menn hjóla hraðar en aðstæður leyfa, og sérstaklega ekki á stígum og gangstéttum, því þar eru hjólreiðamenn gestir.  Samkvæmt lögum eru reiðhjól ökutæki, og hjólreiðamenn eiga full réttindi á götunum, nema þar sem sérstök skilti segja annað.  Á gangstéttum og stígum, þar sem ekki er merkt sér "hjólarein"  eiga hjólreiðamenn að sjálfsögðu að taka tillít til gangandi.  Dæmin sýna  að réttarstaða hjólreiðamanna á  hjólareinum er  þannig að hjólreiðamenn eiga að taka tillit til gangandi, og mega ekki fara óhflega hratt yfir.  

En svoleiðis neikvæni í garð hjólreiðamanna er svo ótrúlega algeng. Já það er hreint ótrúlegt.

Það eru hins vegar fjölmörg dæmi um að auknar hjólreiðar skilar sér í fækkun umferðarslysa, minni mengun og batnandi heilsufar.  

 Lesið til dæmis nýleg grein

"Bicycle is king of the road as gas costs rise"

    í International Herald Tribune    (5. mai 2006)

 

Hraðatakmarkanir settar á sænska reiðhjólamenn

Skrýtið og kannski mikilvægt um skyndimat og ofbeldi

Veit  ekki hvort þetta stenst,  hef ekki athugað hvort ég finni rök á móti þessum rannsóknarniðurstöðum  sem George Monbiot vitnar í. En þangað til hef ég enga sérstaka ástæðu til þess að hafna það sem hann segir um tengingu á milli ofbeldis og skyndibitafæðis. Rannsóknirnar sem hann vitnar í virðist nokkuð sannfærandi. Sérstaklega sannfærandi var tilraunin með að gefa föngum hollari mat (Hvorki læknarnir né fangar vissu hverjir fengu bætt vitamin sem þeir skortu í matinn). Þeir sem fengju bætta næringu voru minna ofbeldisfullir...     Og aðgerðir gegn  auglýsingu skyndibita, eins og hann vill,  væri sársaukalitlar fyrir langflesta... 

Þyrfti samt að athuga betur hver mótrökin eru  áður en aðgerðir eru lagðar til með formlegum hætti.  Mannmánuður eytt í frumathugun ætti að duga til að meta nauðsynlegt umfang "meta-rannsoknar".  Kannski væri frumathugunin nóg til þess að hefja mætti pólitiska umræðu um að grípa til aðgerða byggða á várkarni. Menn mundu sjá fram á að forna mun minni hagsmuni fyrir  meiri.

George Monbiot skrifar reglulega í The Guardian í Bretlandi :  Feeding Crime

 

Lækkun bensínverðs ekki rétta lausnin.

FÍB og margir aðrir hafa óskað eftir að stjórnvöld lækki álögur á bensín, en Pétur Blöndal hefur bent á að það væri rangt að bregðast við verðhækkanir sökum skorts með því að hafa áhrif á verðinu.  

Ég er sammála Pétri í þessu tilviki,  alls ekki viss um verði sammála Pétri varðandi verðmyndun í öðrum málum.   En ég held, eins og margir að olíuverð eigi bara eftir að hækka, ef horft er nokkur ár fram í tíman.  Það er kominn tími til að aðlagast hærra verð, og  fara að lita til sparnaðar  í bensín- og olíueyðslu, eða þá allt aðra kosti í samgöngum.

Ég sé að sjálfsögðu að hækkandi bensínverð er slæmt varðandi visitöluna og allt það. En þá þarf að huga að breytingum sem lagar þau vandamál,  en ekki ýtur undir neyslu á mengandi efni sem skort er á.  Kannski breyta samsetningu visitölu.  Nota tekjur ríkisins til að  hækka skattleysismörk,  fjárfesta í almenningssamgöngur, fjölga ferðum og stefna í hreinna bruna í rútu- og strætóflotanum ( metan, rafgeymar, vetni ?). Og ekki síst  fjarfesta í bættar tengingar  fyrir virkilega sjálfbæra kostinn : Göngu og hjólreiðar.  Marg-marg borgar sér, samkvæmt norrænum rannsóknum, ekki síst vegna þess hversu heilsusamlegt það sé. Hreint ótrúlega heilsusamlegt á okkar tímum þar sem hreyfingarleysi er eitt helstu heilsuvandamál vestrænna þjóða.  Meðallengd á ferð í Reykjavík er 3 km, og þriðjung ferða styttri en kílómeter, segir tölfræði borgarinnar. 

Margir einstaklingar og fjölskyldur mættu eflaust   athuga það að  sameina holla hreyfingu og samgöngur. Spara bæði bensín, tíma og útgjöld til heilsuræktar, og verða hressari. Ef maður kemst að því að þetta ætti vera hægt að prófa, því þetta er nú ekki nema 4-5 km í mesta lagi,  skrá sig í    "Hjólað í vinnuna" sem ágætis byrjun. 

 

 

Bensínverð aldrei hærra